AŞI VE AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ
Ağır seyreden ölüm, sakatlık ve zeka geriliğine neden olabilen hastalıklardan korunmada önerilen bir çok yol olmasına karşın; korunmada en etkin ve en güvenli ve en ucuz yöntem kişilerin aşılanmasıdır.
AKTİF BAĞIŞIKLIK
Vücuda giren yabancı maddelerin nötralize edilmesi dışarıya atılması veya metabolize edilmesi için vücudun geliştirdiği tüm fizyolojik mekanizmalara bağışıklık denmektedir.
Enfeksiyonlara karşı direnç 2 şekilde olmaktadır.
1.Non spesifik (özgül olmayan) bağışıklık
2.Spesifik (özgül) bağışıklık
Belirli bir enfeksiyon ajanına yönelik-olamayan koruyucu mekanizmalar özgül olmayan bağışıklık olarak adlandırılır. Örneğin; deri ve mukozalar, silia fonksiyonu, öksürük reflexi, gözyaşı, mide, asiditesi, interferon ve kompleman sistemleri gibi.
Özgül bağışıklık ise, vücutta belli bir mikroorganizmaya karşı oluşan bağışıklık olup aktif ve pasif olarak kazanılmaktadır.
Aktif bağışıklık bazı enfeksiyon hastalıkların klinik ve subklinik olarak geçirilmesi veya aşılama ile kazanılmaktadır.
Pasif bağışıklık ise hayvan veya insan kaynaklı antikorların dışarıdan verilmesi veya plesanta ve anne sütü aracılığı ile anneden çocuğa hazır antikorların geçişi ile sağlanan geçici bir bağışıklıktır.
Bugün kullanılan aşılar 2 gruba ayrılmaktadır.
1.İnaktif aşılar; Difteri, boğmaca, tetanoz,, hepatit B, hemotilus B, influenza, meningakok pnomokok, tifo, , kolera, IPV (salk aşısı) kuduz
2.Canlı aşılar; BCG, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, OPV (sabin aşısı) Sarı Humma, Suçiçeği, Tyzla (Oral tifo aşısı)
Hangi aşıların canlı yada ölü olduğunun bilinmesi aşıların saklama ve uygulama koşullarının belirlenmesi açısından önemlidir.
RUTİN AŞI PROGRAMLARI
Günümüzde birçok hastalığa karşı aşı geliştirilmiştir. Ancak bunların hepsinin birden kullanılması gerekli ve mümkün değildir. Yapılacak aşıların seçiminde o toplumda aşı ile korunabilecek hastalıkların sıklığı aşının etkinliği ve bu aşılamayı yapacak sağlık örgütünün kaynakları göz önüne alınmalıdır. Örneğin; bir çok batı ülkesinde yeni doğan tetanozu tümüyle tüberküloz ise büyük oranda kaybolmuş hastalıklar olduğundan, gebelere tetanoz, yeni doğanlara BCG aşısı uygulaması bu ülkelerin aşı programlarında yer almaz. Ancak ülkemizde difteri boğmaca, tetanoz, poliomyelit, kızamık ve BCG aşılarının öncelikle yapılmaları gerekmektedir. Epidomiyolojik çalışmalara göre hayatın ilk yılında ortaya çıkan kızamık olgularının yarısı ölümle sonuçlanmaktadır. Bu nedenle ülkemizde ve diğer gelişmekte olan ülkelerde doğan bebeklerin yaşamın ilk yılı içinde bağışık hale gelmesi gerekmektedir.
Rutinde uygulanan aşılar için bildirilen optimım koruyuculuk oranları kızamık için %85, poliomyelit %95, difteri %9 boğmaca %80, tetanoz için %95’tir. Ancak uygulanan aşı etkinliği kişinin beslenme durumu, yaşı aşının uygulanma tekniği ve aşının uygulanacak kişiye uygun bir biçimde ulaştırılması gibi pek çok faktörle yakından ilişkilidir.
1. Gelişmiş ülkelerde uygulanan aşı programı
2. ay Polio+DTB
4. ay Polio+DTB
6.ay DTB
19. ay (Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak)
18. ay polio6+DTB+Hibkanjuga
4-6 yaş polio+DTB
10-12 yaş MMR
14-16 yaş Polio + DT (Azaltılmış tip difteri toksoidi+ tetanoz)
On yılda bir dT
2. WHO’nun gelişmekte olan ülkelerde önerilen ve bebeği en kısa zamanda bağışıklanmayı amaçlayan aşı programında;
Doğar doğmaz Polio+BCG
6.Hafta Polio+DTB
10.Hafta Polio+DTB
14.Hafta Polio+DTB
9.ay Kızamık
3.Ülkemizde 90 yılı sağlık bakanlığı aşı genelgesine göre uygulanmakta artan aşı programı
Doğumda BCG
2.ayda BCG(Doğunda yapılmamış ise) DTB, OPV
3. ayda DTB, OPV
4. ayda DTP, OPV
9. ayda Kızamık
10-24 ayda DTB, OPV
İlkokul 1. sınıfta DT, OPV, BCG
İlkokul 5. sınıfta TT, BCG
Lise 1. sınıf TT
Lise 3. sınıf BCG
ÜLKEMİZDE UYGULANAN AŞI TAKVİMİ
ERİŞKİNLERDE AŞILAMA
Çocuklarında aşıları tam yapılmamış bireylere enfeksiyonların yoğun olduğu dönemlerde serolojik incelemeler yapıldıktan sonra kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşıları yapılabilir.
Boğmaca aşısının yan etkilerinin erişkinlerde hastalığın yen etkilerinden daha ciddi olması sebebiyle erişkinlerde yapılamaz. Ancak tetanoz bağışıklığının devamı için her on yılda bir tetanoz aşısının tekrarı gerekir.
Çocukluk döneminde aşı programına uygun olarak yapılan polio kızamık, kızamıkçık ve kabakulak aşılarının sağladığı bağışıklık ömür boyu sürmektedir. Bu nedenle rapele gerek yoktur. Ancak poliomyelit prevalansının yüksek olduğu oral poliomyelit (OPV) uygulanan çocuklarla aynı evole yaşayan ve daha önce aşılanmamış erişkinlere ve sağlık personeline polio aşısı verilmesi uygun olur. Fakat oral polio aşısının yetişkinlerde paraliziye sebep olabilmesi nedeniyle sabin aşısı değil inaktif salk aşısı tercih edilmelidir.
AŞILAMA YERİ
Enjektabl aşılar lokal, nöral vasküler ve doku yaralanmalarına neden olabileceklerinden belli bölgelere yapılmaları önerilmektedir. S.C. veya İM. Uygulamalarda önerilen bölge uyluğun üst anterolatural bölgesi ve üst extremitelerde deltoid kastır.
İM. Uygulamalrda 12 aydan küçük çocuklarda uyluğun anterolateral bölgesi, büyük çocuklarda deltoid kas önerilir. Küçük çocuklartda Nervus iskiodikus zedelenmesi söz konusu olduğundan gluteal bölge kullanılmamalıdır.
S.C. enjeksiyon uyluk ve üst extremiteye İD. Enjeksiyon ise genellikle ön kolun iç yüzüne uygulanmalıdır. İD. Olarak uygulanan BCG (Verem) aşısının ise uygulama yeri sol deltoid kasının üstüdür.
AŞILAR ARASI SÜRE
Rapel dozlarının uygulanmasında herhangi bir nedenle gecikme olduğunda aşı programlarına uygun olarak bırakıldığı yerden devam edilir. Aşı programına yeniden başlanmasına ya da fazladan aşı yapılmasına gerek yoktur.
ATEŞLİ HASTALIKLARDA AŞILAMA
Yüksek ateşli hastalığı olanlarda iyileşinceye kadar aşı yapılmamalıdır. (39’) Ancak ÜSYE gibi hafif ateşli hastalıklarda aşının geciktirilmesine gerek yoktur.
AŞI DOZU
Amerikan Pediatri Akademisi vve Enfeksiyon Hastalıkları Komitesi DBT veya herhangi bir aşının azaltılmış veya bölünmüş dozda uygulanmasını önermemektedir. Aşıların önerin dozları, prematürler ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerde aynen uygulanmalıdır.
AŞININ YANLIŞ KONTRENDİKASYONLARI
Pramatürite
Anne sütü alıyor olmak
Hafif ateşle seyreden enfeksiyon varlığı
Başka bir nedenle antibiotik tedavisi alıyor olmak
Boğmaca ve kızamık aşısına bağlı ailede konvülsiyon ve ani bebek ölümü hikayesinin varlığı
Yakın bir zamanda enfeksiyon bir hastalık ile temas öyküsünün varlığı
Annenin gebe olması veya diğer kişilerle ev içi temasın söz konusu olması
Daha önce uygulanan DBT aşısına karşı enfeksiyon yerinde lokal reaksiyon olması veya 40.5 C’yi aşmayan ateşin olması
Neomisin (MMR) veya streptomisine (OPV) karşı enfeksiyon yerinde lokal reaksiyon dışında penicilin ve diğer antibiyotiklere karşı allerji öyküsünün varlığı
Ördek ati veya diğer ördek ürünlerine karşı allerji varlığı aşı uygulaması için kontrendikasyon oluşturmaz. Bütün bu durumlarda her tür aşı uygulamasında sakınca yoktur.
AŞI KONTRENDİKASYONLARI
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre aşı yapılmadan önce gözden geçirilmesi gereken durumlar;
Lösemi ve lefoma gibi kötü huylu hastalıklar ve diğer kanserlerin varlığı
Aktif tüberkülozz
Ağır pnömoni, böbrek yetersizliği, metabolizma hastalıkları gibi hastane tedavisi gerektiren durumlar.
Stenoid tedavisi ve radyoterapi uygulamasının olup olmadığı araştırılmalıdır.
Bu tür problemleri olan kişilerin aşı uygulamaları ve hangi aşıların uygulanması gerektiği konusunda kararı hekimin vermesi gerekmektedir.
KESİN AŞI KONTRENDİKASYONLARI
Orta derecede veya ağır bir hastalığın varlığı
Aşının içerisinde bulunan yumurta proteini veya antibiotik gibi maddelere karşı şiddetli hipersensitivite reaksiyonu olması
Aynı aşıya karşı daha önce anaflaktik reaksiyon gelişmiş olması
Gebe ve immün yetmezlikli hastalarda canlı virüs aşılarının uygulanması.
ÖZEL DURUMLARDA AŞILAMA
PRETERM BEBEKLERDE AŞILAMA
Prematür bebeklerde hastaneden çıktıktan sonra ve sağlıklı ise II. Ayından itibaren rutin aşılama yapılabilir. II. Ay sonunda hala hastanede yatan pretemlere OPV aşısının yapılması ERTELENMELİDİR. Çünkü yoğun bakımdaki diğer bebeklere polio virüsünün yayılma riski söz konusudur.
Bu nedenle IPV uygulanmalıdır.
Hepatit B ile aşılamada bebek en az 2000 gr. oluncaya kadar ertelenmesi gerekir. Aşının ilk dozundaki gecikme 3 ayı aşarsa 1 doz daha HBIG verilmelidir.
Preterm bebeklerde aşı dozu azaltılmamalıdır.
GEBELİKTE AŞILAMA
Gebelik süresince veya aşıdan sonraki 3 ay içinde gebelik olasılığı yüksek olan bireylere canlı virüs aşılarının uygulanması kontrendikedir. (özellikle kızamıkçık aşısı)
Gebelerde tetanoz aşısının uygulanması mutlak endikedir.Yeni doğan bebeklerde tetanozun önlenmesi için anneye gebelikte tetanoz aşısı yapılmalıdır.
Bu nedenle daha önce aşıları tam olan gebelerde II.Trimestinde 1 kez hiç aşı olmamış veya düzensiz olarak aşılanmış gebelerde gebeliklerinin 6. veya 7. aylarında 1’er ay ara ile 2 tetanoz aşısı ile aşılanmalıdır.
GEBELİKTE UYGULANABİLECEK AŞILAR
Tetanoz, difteri, pnomokok, influenza, hepatitB, IPV, Kolera, Sarı humma, Kuduz
Gebelerde düşüğe neden olabileceklerinden salgın varsa gebeliğin herhangi bir döneminde uygulanabilir.
Salgın ve büyük risk bölgelerine seyahat nedeniyle kontaminasyon riskinin yüksek olduğu dönemlerde uygulanabilir.
Yüksek risk durumlarında gebeliğin her döneminde uygulanabilir. GEBELİKTE KONTRENDİKE AŞILAR
Kızamık
Kızamıkçık
Suçiçeği
Kabakulak
OPV
Sabri ASLAN
Supervizör